Demokratiya , tarixi ve instutları

     Demokratiya nədir , harada ve nə vaxt yaranıb ? Demokratiya haqqinda danişan da ilk öncə bu suallara cavab tapmaq lazimdi .  Demokratiya Yunan sözü olub “demos-xalq” , “ kratos – idarə etmək “ deməkdir. Demokratiya anlayışının yaranması haqqında fikirlər muxtəlifdi . Amerikalılar və bəziləri demokratiya anlayaşinin 200 il bunda qabaq Amerikada yaranmasını iddia edirlər. Lakin biz tarixə baxan da görürük ki , bu hec də belə deyil teqribən 2500 il bundan qabaq Yunanıstan da , daha dəqiq desək Afinada seçkilər və bəzi qanunlar xalqin (25 yaşdan yuxarı kişilərin) bir araya gəlib səs verməsi ilə seçilir və qebul edilirdi . Ancaq buna Demokratiyanın ilkin forması adını da vermeə olar . Çünki bildiyimiz kimi , Afinada hami səs vermeək hüququna maleyildi ve bu da bu gunku gunumuz de demokratik qaydalara ziddir.  Demokratik qaydalar Afinada cox yasamadi , Afinanin Isgender terefinden tutulmasindan sonra burada demokratik qaydalar demek olar ki cokdu. Demokratiya anlayisi Avropa ve dunya tarixine tezeden XIII esirde girmeye basladi. Bu dovurde Avropanin bir ira olkelerin artiq demokratik qaydalar yaranmaga baslamisdi. Buna missal olaraq Ingiltere ve Fransani misal gostermek olar. Ingiltere ve Niderland da artiq parlament yaranmis ve xalq oz numayendeleri vasitesile dovlet seviyyesinde ozllerini gostemeye  baslamisdilar.Demek Demokratiya anlayisis teminen 2500 il bundan once yaranmis fasilelerle bu gunumuze qeder gelib cixmisdir.

   Demokratiya ne ucun lazimdir ? Demokratiya haqqinda qisa tarixi tanisliqindan sonra , agila gelen ilk sual demokratiya ne ucun lazimdir sualidir . Bu suala cavaq tapmaqdan oteri ilk once demokratiyanin ustun cehetlerin basa dusmek lazimdir. Bunlara asagidakilar aiddir.

1)      Tiraniyadan Qurtulma

2)      Esas huquqlara ve azdliqlara riayet etmek

3)      Sexsi toxunulmazliq huququ

4)      Oz muqedderatini teyin etme

5)      Menevi muxtariyyet

6)      Sexsiyyetin inkisaf etme imkanlari

7)      Sexiyyetin temel menafelerinin qorunmasi

8)      Siyasi beraberlik

Bunlardan elave ,muasir demokratiyalar nezerde tutur

9)      Sulhe can atma

10)  Firavan yasama

Demeli demokratiya bize azadliq (soz, metbuat, serbest toplasmaq ve s.) , beraberlik , en esasida xosbext yasamaq haqqi verir. Ve bizde qanunsuzluq gorende demokratiya axtaririq. Qeyri-demokratik sistemlerin bascilari ise , xalqi  oz basina buraxmaq lazim deyil onlar ozleri tek basina hec ne ede bilmezler deyerek, oz quruluslarina haqq qazandirmaga calisirlar . Lakin onlar basa dusmurler ki, xalq oz azadliqlarinda oteri nəyə desən qadirdilər.

DEMOKRATİYANIN ÜSTÜNLÜKLƏRİ: NƏTİCƏLƏR

Demokratiya da daxil olmaqla, istənilən quruluşa hədsiz yüksək tələblərlə yanaş­maq düzgün deyil.Demokratiya zəmanət verə bilməz ki, onun bütün vətəndaşları xoşbəxt, varlı, sağlam, sülhpərvər və qanunsevər olacaqlar.Bu məqsədlərin tam əldə edilməsi istənilən hökumətin, o cümlədən demokratik hökumətin imkanları xari­cin­dədir.Üstəlik, təcrübə göstərir ki, real demo­kratiya öz ideallarından çox uzaqdır.Demokratik idarəetmə sisteminin öncədəki versiyaları kimi müasir demokratiyanın da xeyli qüsurları var.Bununla yanaşı, biz cəmiyyətin siyasi quruluşunun digər formaları ilə müqayisədə demokratiyanın üstünlüklərini yaddan çıxarmamalıyıq.  Bunlar əsasən aşağıdakılardır:

1. Demokratiya qəddar və əxlaqsız tiranı hakimiyyətə buraxmamağa kömək edir.
2. Demokratiya öz vətəndaşları üçün qeyri-demokratik sistemlərin vermədiyi və heç vaxt verə bilməyəcəyi hüquq və azadlıqlara zəmanət verir. 
3. Demokratiya öz vətəndaşları üçün digər istənilən siyasi sistemin verə biləcəyindən daha geniş dairədə şəxsi azadlıqları təmin edir. 
4. Demokratiya insanlara öz təməl mənafelərini müdafiə etmək imkanı verir. 
5. Yalnız demokratik hökumət şəxsiyyətə öz müqəddəratını təyin etməsi, yəni onun özünün seçdiyi qanunlar üzrə yaşaması üçün maksimum şərait yaradır. 
6. Yalnız demokratik hökumət mənəvi məsuliyyətin üzə çıxması üçün maksimum im­kan­lar açır.
7. Demokratiya insanın inkişafını digər istənilən sistemdən daha çox həvəsləndirir. 
8. Yalnız demokratik hökumət siyasi bərabərliyin nisbətən yüksək səviyyəsini təmin etmə­yə qabildir. 
9. Müasir nümayəndəli demokratiyalar bir-birləri ilə müharibə etmirlər.
10. Demokratik ölkələr qeyri-demokratik ölkələrlə müqayisədə firavanlığa daha çox meyllidir. 

Bütün bu üstünlükləri nəzərə almaqla, insanların çoxu üçün demokratiya onun alternativi olan istənilən siyasi sistemlə müqayisədə daha münasib variantdır.

Paşasoylu Qürbət